Stichting Cultuurgoed

Er is iets bijzonders met dit bombardement, want de daders waren onze vrienden, de geallieerden.

De tegenstelling dat de één het als een vergissingsbombardement ziet (de Amerikaanse vliegers dachten dat ze boven Duitsland vlogen) en dat de ander het ziet als een bewust bombardement op machinefabriek Sanders (waar voor de Duitsers onderdelen voor de V2 werden gemaakt), is mooi meegenomen voor een film. Maar bovenal waren we geïnteresseerd in de verhalen van ooggetuigen over de dag van het bombardement. Maar waren die ooggetuigen er nog wel, nu 75 jaar na dato? Eén ooggetuige werd ons op een presenteerblaadje aangeboden door zijn zoon, een journalist. Andere ooggetuigen vonden we na ons ondergedompeld te hebben in de wijk. Het leverde authentieke verhalen op. Ze beleefden hun herinneringen weer voor onze camera, herinneringen die in die 75 jaar zo vaak aan hen voorbijgetrokken moeten zijn. Het was indrukwekkend om te zien wat een enorme impact het bombardement op hen -toen vaak nog kinderen- heeft gemaakt.

Op 22 februari 2019, precies 75 jaar na het bombardement, zit de herbouwde Berthelkerk stampvol bij de presentatie van de film. Het toont aan dat een onderwerp niet van ver hoeft te komen om een groot publiek te boeien. Buurtgenoten en belangstellenden werden geraakt door wat zich hier, in hun buurt, had afgespeeld. Veel oudere mensen hadden een kind of kleinzoon naar de voorstelling meegenomen. Omdat de kerk zo vol zit wordt besloten om een uur later een tweede voorstelling in te lassen, waardoor meer dan 500 mensen het bombardement op deze avond herbeleven. Datzelfde weekeinde wordt de film nog door duizenden mensen op internet bekeken op dec site van dagblad Tubantia. Regionale zender 1Twente draait de film een paar keer. We kregen een mail van een man die de film in een verzorgingshuis wil draaien, om iemand te helpen het verleden te verwerken. Deze week ga ik nog bij een mevrouw op bezoek die ook graag haar herinneringen aan het bombardement als klein meisje met mij wil delen. Voor de film te laat, maar ik wil haar verhaal graag horen. En met de film krijgt het bombardement toch een plek in deze wederopbouwwijk.

Het is vandaag precies 75 jaar geleden dat Enschede getroffen werd door een ‘vergissingbombardement’. Een documentaire herinnert aan de grote verwoestingen in de wijk Horstlanden-Veldkamp.

Henk Kuitert (89) weet het zich nog goed te herinneren. Op 22 februari 1944 - "een mooie heldere dag” - voetbalt hij rond het middaguur op straat als er in de lucht motorgeronk klinkt. Hij telt 36 vliegtuigen en zijn voorgevoel zegt hem dat er iets mis is. "Het was anders dan anders.” Zijn moeder waarschuwt dat er bommen vallen. "En even later was er overal paniek, vuur, vlammen en rook.” Een brandbom slaat door het dak van hun huis aan de Pathmossingel, maar die kan geblust worden. Elders richtten de bommen meer schade aan. "Op enig moment stond heel Pathmos in de brand. Wat mensen aan meubels konden redden, zetten ze op straat.”

Kuitert, toen 14 jaar oud, doet net als andere ooggetuigen zijn verhaal in een film over het ‘vergissingbombardement’ op Enschede. Geallieerde vliegtuigen werpen duizenden brand- en vijf brisantbommen af en vooral de buurten Veldkamp, Horstlanden en Pathmos worden zwaar getroffen. Veertig mensen komen om het leven en 140 mensen raken gewond. Hele huizenblokken en straten worden vernield. "Links en rechts, alle huizen waren plat”, herinnert de 95-jarige Betje Oosterveld zich. Zwart-wit beelden van het Polygoonjournaal laten de puinhopen zien. De commentator spreekt over ‘een rouwdag’ voor de ‘nijvere stad Enschede’.

Documentaires De een half uur durende film, die vrijdagavond in première gaat in de Bethelkerk, is het eerste deel van een tweeluik. Het tweede, langere deel gaat over de wederopbouw van de wijk Horstlanden-Veldkamp. In beide documentaires is er bewust voor gekozen de herinneringen van bewoners en oud-bewoners centraal te stellen, zeggen de makers Peter van Roosmalen en Patrick Drijver.

"Er zijn niet meer zoveel mensen die het kunnen navertellen. We wilden hun verhalen en de emoties tonen. Dat is voor ons belangrijker dan een historisch feitenrelaas”, verklaart Drijver. "Het verhaal van een gewone dinsdag in februari 1944, dat willen we oproepen”, vult Van Roosmalen aan. In de geschiedschrijving heeft dit bombardement, vergeleken met ‘het bombardement op Enschede’ van 10 oktober 1943, minder aandacht gekregen.

Alternatief Volgens de officiële lezing is Enschede in februari 1944 per ongeluk gebombardeerd. Door het slechte weer boven Duitsland bereikten in Londen opgestegen bommenwerpers hun doelen in Gotha en Oschersleben niet, en moesten ze terugkeren. Als alternatief wilden ze hun bommen op een grote Duitse stad laten vallen, maar de stad waarvan zij dachten dat het Münster was, was Enschede.

In de documentaire worden bij deze lezing openlijk vraagtekens geplaatst door Stephan Sanders, nazaat van de eigenaren van machinefabriek Sanders aan de Blekerstraat. "Ik geloof niet in een vergissing.”

Omdat de fabriek onderdelen maakte voor de V1 en V2-wapens van de Duitsers, was er volgens hem sprake van een bewust bombardement. Zijn theorie wordt ondersteund door het feit dat de brisantbommen precies in de buurt van de fabriek vielen. En Sanders stond bij de geallieerden op een lijst van ‘foute fabrieken’. Van het vliegtuig dat de brisantbommen afwierp, is in de archieven weinig terug te vinden, dit in tegenstelling tot de 32 andere Liberators die Enschede bombardeerden. "Iets teveel toeval allemaal”, zegt Sanders.

Behoefte De film is een initiatief van de stichting Cultuurgoed en Forum Erfgoed Enschede en gemaakt met steun van verschillende instanties, zoals de wijkraad. Er is in Horstlanden-Veldkamp een grote behoefte om meer te weten over de gebeurtenissen in en na de oorlog, merken de filmmakers. Drijver: "Iedereen met wie we praten is geïnteresseerd in het verhaal. Naarmate we door internet meer van de wereld weten, neemt de belangstelling voor de eigen omgeving toe.”

In het straatbeeld is niet of nauwelijks te zien dat de wijk 75 jaar geleden in puin lag. Slechts iemand die het weet, valt het op dat van sommige huizen de onderste stenenrijen een andere kleur hebben dan de stenen erboven, die bij de herbouw zijn aangebracht. Er is geen monument, hoe klein dan ook, dat aan de noodlottige dag herinnert. "Er zijn wel veertig doden gevallen, dat is meer dan bij de vuurwerkramp”, zegt Drijver.

Op de bewoners van toen heeft de gebeurtenis in elk geval een onuitwisbare indruk achtergelaten. Toen Betje Oosterveld in 2000 beelden van de vuurwerkramp zag, schrok ze vreselijk. "Zo gek, het was net of ik daar liep. Maar dan niet bij de vuurwerkramp maar hier in de Veldkamp.” Nog altijd zet ze de televisie uit als er beelden van bombardementen voorbijkomen. "Ik weet hoe erg het is.”

De film gaat vanavond om 20.00 uur in première in de Bethelkerk aan de Jan Harm Boschstraat. 1 Twente zendt de film zaterdagavond uit, om 18.25 uur met vervolgens elk uur een herhaling.

Op vrijdag 22 februari 2019 vond in de Bethelkerk onder grote belangstelling de première plaats van de film over het bombardement op Enschede van 22 februari 1944. Bij het bombardement werd met name de wijk Horslanden - Veldkamp ernstig getroffen, er vielen in de wijk 40 doden te betreuren. De film vertelt over het waarom van het bombardement en ooggetuigen komen aan het woord.
De film duurt 30 minuten.